بررسی زمین ریخت شناسی زمین ساختی گستره شمال تبریز

در این پژوهش تلاش شده است تا میزان نسبی فعالیت زمین ساختی در گستره شمال تبریز با استفاده از شواهد زمین ریختی، در فاصله بین کوه های مورو در شمال باختر شهر تبریز و برکه قوری گل در جنوب خاور آن مورد بررسی کیفی و کمی قرار گیرد. شواهد مورد بررسی عبارت بوده اند از شاخص های زمین ریختی سینوسیتی پیشانی کوهستان، شاخص vf، و شاخص شیب رودخانه. علاوه بر شاخص های کمی، شاخص های کیفی ریخت زمین ساختی نیز با کمک تصویرهای دورسنجی و نقشه های توپوگرافی مورد ارزیابی قرار گرفت. از جمله این شاخص ها می توان به جابجایی رودخانه ها، تشکیل برکه های فرونشستی و دره های جامی شکل اشاره کرد. داده های حاصل با بررسی های صحرایی ساختارهای گستره مقایسه شد و سپس تلاش شد جنبایی زمین ساختی عمومی و نسبی گستره شمال تبریز مورد ارزیابی قرار گیرد. بر پایه نتیجه اندازه گیری شاخص شیب در گستره، گسل شمال تبریز بیشترین تاثیر زمین ساختی را در گستره دارد زیرا افزایش شاخص شیب رودخانه ها در اطراف این گسل بیشتر از گسلهای موازی با آن در شمال گستره است. در شمال و شمال باختر شهر تبریز پس از اینکه رودخانه آجی چای، کمور چای و سینخ چای به گسل شمال تبریز می رسد، افزایش شاخص شیب بعد از عبور از بخش گسله همچنان ادامه دارد. با توجه به جریان داشتن رودخانه بر روی واحد سنگ شناختی یکسان، احتمال می رود در این بخش ها شاخه های فرعی یا گسل های نهان وجود داشته باشند تمرکز داده های روکانون زمین لرزه در شمال باختر شهر تبریز و نیز آبرفت های کج شده در جنوب گسله شمال تبریز، احتمال وجود این گسل ها را بیشتر می کند. بخشی از رودخانه آجی چای که در نقشه بین گسل کوه دند و گسل شمال تبریز واقع است، بالاترین شاخص شیب را دارد و این نشان می دهد زمین ساخت این بخش از گستره نسبت به سایر جاها جنباتر است. همچنین سینوسیته پیشانی کوهستان نیز در این بخش بسیار نزدیک به 1 است و تاییدی بر جنبایی بالای این بخش از گستره می باشد. میزان شاخص vf در بالادست رودخانه نهند چای پایین است که این پدیده می تواند ناشی از حرکات زمین ساختی گسل های دوزلاخ داغی(که در اطراف آن گنبدهای نمکی فراوانی وجود دارد) باشد. نیمرخ عرضی دره در شیرین چای که یک شاخه فرعی از سینخ چای می باشد، نشان میدهد بالا آمدگی ساختاری در شمال باختر گستره وجود دارد. در شمال باختر شهر تبریز، در روستای اوغلی جابجایی راست بُر یک رودخانه فصلی به اندازه 7 متر در محل برخورد با گسل شمال تبریز مشاهده می شود که به احتمال دست کم بخشی از این حرکت می تواند به زمین لرزه سال 1042 م. مربوط باشد. نتایج حاصل از محاسبه شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان با شاخص های نسبت پهنا به ژرفای دره و vf به صورت لایه های گوناگون یک نقشه زمین مرجع شده با یکدیگر مقایسه شد. با تطبیق شاخص های سه گانه یاد شده در بالا و ارایه یک نقشه نهایی و مقایسه و تکمیل آن با مشاهدات صحرایی و پژوهش های پیشین، نقشه زمین ریخت شناسی زمین ساختی نهایی گستره تکمیل و تهیه شد این نقشه می تواند کارایی خوبی در بررسی های خطر لرزه ای شهر تبریز و گسترش آن در آینده داشته باشد.